Dit schooljaar viert Doe je digiding! zijn vijfjarig bestaan. Het programma heeft zich in de afgelopen jaren steeds meer bewezen als een waardevol hulpmiddel voor jongeren op het vmbo, mbo en praktijkonderwijs om digitale overheidszaken zelfstandig te leren regelen. Wat begon als een vage gedachte in 2014, heeft zich door de jaren heen ontwikkeld tot een uitgebreid en effectief lesprogramma. In dit interview, ter gelegenheid van het vijfjarig jubileum, delen Piet Boekhoudt (Directeur Stichting Digisterker) en Angeliek van der Zanden (Programmaleider Jongereneducatie) de oorsprong van het programma, de uitdagingen die ze tegenkwamen, de impact die het programma heeft en de toekomstplannen voor Doe je digiding!
Kunnen jullie ons vertellen hoe het programma is begonnen en wat de oorspronkelijke doelen waren?
Piet: ‘De eerste ideeën om ook voor jongeren een lesprogramma te ontwikkelen ontstonden al in 2014. Ik kwam in gesprek met de directeur van de Nederlandse tak van het Europees Computer Rijbewijs en hij wees mij erop dat jongeren weliswaar beschikken over digitale ‘life style’ vaardigheden, maar dat als het gaat over digitale overheidszaken, ze daarvoor de regelvaardigheden missen. Dat beeld hielp mij op weg: hier lag een behoefte en een kans. Later kwam ik erachter dat bibliotheken een programma ‘De Bibliotheek op school’ hadden. We werkten toen al veel samen met bibliotheken en ik bezocht met hen diverse mbo-scholen. Mij werd duidelijk: hier moeten we iets mee doen, ook al weten we nog niet wat en hoe. En toen kwam toevallig Angeliek van der Zanden in 2016 op ons pad en werd ze onze collega. Zij kon met mijn vage “hier moeten we iets mee doen”-idee wel uit de voeten en pakte het grondig aan met een marktverkenning en de uitwerking van een educatief concept. In 2017-2018 gaven we de eerste versie van het lesprogramma uit en in 2019 konden we het definitieve programma ‘Doe je digiding!’ lanceren. We hebben de toenmalige staatssecretaris Knops van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK), die verantwoordelijk was voor de Agenda Digitale Overheid, destijds met een knipoog onze SchoolAgenda Digitale Overheid aangeboden. Om maar duidelijk te maken dat wachten op de onderwijsvernieuwingen geen optie is. Onze boodschap was, dat voor elke jongere die nu al voorbereid is op de digitale overheid geldt: voorkomen is beter dan genezen! Die boodschap is ook opgepikt door het ministerie van BZK en dat heeft ons zeker verder geholpen.’
Waarom vinden jullie het belangrijk dat jongeren op het vmbo, mbo en praktijkonderwijs kennis opdoen over de digitale overheid?
Piet: ‘Jongeren gaan er sowieso mee te maken krijgen op weg naar zelfstandigheid. Als ze met de digitale overheid geen raad weten, dan lopen ze gewoon risico. Bijvoorbeeld omdat ze financiële regelingen die voor hen bedoeld zijn kunnen mislopen. Ze kunnen daardoor zelfs in de schulden raken. Informatie geven aan jongeren is belangrijk en draagt bij aan bewustwording en hun kennis van de wereld. Maar jongeren moeten er ook mee aan de slag en ermee op weg geholpen worden. Daar draagt ons lesprogramma Doe je digiding! aan bij.’
Angeliek: ‘Jongeren en docenten met wie we in gesprek zijn geweest de afgelopen jaren over wat ze moeten en kunnen regelen bij overheidsorganisaties, banken en verzekeraars zeggen bijna standaard dat ze het hartstikke belangrijk vinden dat dit onderdeel is van het onderwijsprogramma. Jongeren hebben vaak onvoldoende kennis van deze zaken en/of beschikken niet over de vaardigheden om het op een goede manier te regelen. Het voorbereiden van jongeren op dit soort zaken past in het onderwijscurriculum heel goed bij vakken als burgerschap, economie of LOB.’
Hoe heeft het lesprogramma Doe je digiding! zich in de afgelopen vijf jaar ontwikkeld?
Angeliek: ‘Aanvankelijk begonnen we Doe je digiding! met vijf lesmodules, die we getest hebben op diverse vmbo- en mbo-scholen. Door een samenwerking met de Zorgverzekeringslijn kwam daar een zesde module bij, destijds module ‘Zorgverzekering’ geheten. In maart 2019 hebben we Doe je digiding! met zes modules ‘gelanceerd’. Vervolgens kregen we subsidie van het ministerie van BZK, waardoor we er nog vier lesmodules bij konden ontwikkelen. De keuze voor die thema’s maakten we samen met een projectgroep van docenten, die vervolgens de conceptlessen ook testten in hun eigen klassen. Doe je digiding! – vmbo/mbo had toen de vorm waarin we het nu nog steeds kennen, met tien verschillende modules.
Er waren echter naast de vmbo-leerlingen en mbo-studenten nog andere onderwijssectoren waaruit we vragen kregen over een variant van Doe je digiding! voor hún leerlingen. Dankzij het SIDN Fonds konden we in 2022 een variant van Doe je digiding! voor praktijkonderwijs lanceren. En dankzij wederom een subsidie van het ministerie van BZK gaan we in mei 2025 een variant van Doe je digiding! voor havo/vwo lanceren. De totstandkoming van deze varianten was ook weer mogelijk doordat docenten die lesgeven aan deze leerlingen met ons mee dachten en onze lessen testten.
Een andere ontwikkeling is dat we in de loop der jaren ook een relatie hebben opgebouwd met de diverse overheidsorganisaties van wie we de digitale diensten in ons lesmateriaal behandelen. Deze overheidsorganisaties, denk aan DUO, de Belastingdienst, Dienst Toeslagen etc., kijken mee of de overheidsinformatie in de modules inhoudelijk klopt. We zien daarnaast een groeiende bereidheid bij overheidsorganisaties om te werken aan het toegankelijker maken van hun digitale diensten voor jongeren.’
Piet: ‘Later is naast het lesprogramma Doe je digiding! ook de informatieve website Digidingen-desk ontwikkeld, een openbare website voor jongeren (14-21 jaar) met informatie over het regelen van digitale overheidszaken. Per thema vinden jongeren daar stappenplannen, video’s en hulpplekken. Daarnaast vinden ook ouders, professionals in het onderwijs, jongerenwerk en de bibliotheek, op Digidingen-desk informatie en tips om jongeren zo goed mogelijk te ondersteunen. Daarin hebben we echt uniek aanbod weten te ontwikkelen.
Onze positie in het onderwijswerkveld is sowieso uniek, doordat we didactische expertise combineren met onze inhoudelijk kennis van de digitale overheid. Stichting Digisterker heeft een uitgebreid netwerk weten op te bouwen binnen de overheid, het onderwijs en de bibliotheeksector. Binnen dit netwerk werken we aan een digitaal inclusieve samenleving en zijn we een gekende en erkende partner.’
Welke uitdagingen hebben jullie ervaren bij het ontwikkelen en implementeren van Doe je digiding! in het onderwijs?
Angeliek: ‘In het begin was het zoeken naar een goede vorm voor het lesmateriaal met als doel vmbo-leerlingen en mbo-studenten te motiveren om kennis op te doen en vaardigheden te ontwikkelen bij het toch wel taaie onderwerp van digitale overheid. We kozen uiteindelijk voor de aanpak van ‘leren door doen’: door leerlingen doe-opdrachten te geven bij de echte websites van overheidsorganisaties, banken en verzekeraars, leerden we ze om daar stapje-voor-stapje gebruik van te kunnen maken. Ook kozen we voor beeldmateriaal en opdrachten die aansloten bij de belevingswereld van de leerlingen. Dit maakt de stof aantrekkelijk voor de leerlingen.
Het zorgen voor zichtbaarheid en gebruik van Doe je digiding! in het onderwijs is een blijvende uitdaging. Doe je digiding! sluit goed aan bij de vakgebieden digitaal burgerschap, digitale geletterdheid en financiële vaardigheden. Deze vakgebieden zijn echter (nog) niet verplicht in het curriculum voor vo en mbo. Dat heeft als gevolg dat we afhankelijk zijn van individuele docenten of vaksecties die Doe je digiding! op het spoor komen en de inhoud relevant vinden voor hun leerlingen. Bij de bestellingen zien we dat veel docenten burgerschap en economie de weg naar het materiaal weten te vinden, naast mentoren en decanen. Zij integreren het materiaal binnen hun lesprogramma of begeleiding van jongeren, en dat vinden we heel mooi om te zien!’
Hoe proberen jullie docenten te ondersteunen?
Angeliek: ‘We ondersteunen docenten op verschillende manieren. Als ze het materiaal bestellen kunnen ze bijv. een PowerPoint opvragen die een korte toelichting geeft op het programma, of een online kennismaking aanvragen. Daarnaast verzorgen we op aanvraag workshops en trainingen voor docenten op scholen, nu bijvoorbeeld in het kader van de stimuleringsregeling die er is voor het vergroten van expertise bij docenten in vo en mbo op het vlak van financiële vaardigheden.’
Wat zijn jullie plannen voor de toekomst van het programma?
Angeliek: ‘We zijn nu bezig met het ontwikkelen van een variant van Doe je digiding! voor havo-/ vwo-leerlingen. Die willen we in mei 2025 lanceren. Daarnaast liggen er nog diverse andere vraagstukken uit het onderwijs en andere organisaties uit ons werkveld die wachten om opgepakt te worden. Wat dat betreft zijn er nog meer dan genoeg uitdagingen om aan te gaan. Behalve nieuwe ontwikkelingen is het ook heel belangrijk dat Doe je digiding! nog meer gevonden en gebruikt gaat worden in het onderwijs. Op alle mogelijke manieren brengen we het materiaal onder de aandacht, en gelukkig zijn er ook steeds meer docenten, bibliotheekmedewerkers en jongerenwerkers die ook helpen om het materiaal verder te verspreiden.’
Piet: ‘We volgen de ontwikkelingen bij de overheid en onze programma’s zullen daarbij blijven aansluiten, dat zit in de missie van onze stichting. Ik zeg er tegelijkertijd bij dat we graag binnen het onderwijs beter in beeld zouden willen zijn. Wat mij betreft mag ons lesprogramma wel meer gepromoot worden door de overheid. We leveren immers een belangrijke bijdrage aan de digitaliseringsopgaven van de overheid. En, eerlijk is eerlijk, daar horen dan ook wel de financiële middelen voor ons bij om dat waar te maken. Wat dat betreft is een SchoolAgenda Digitale Overheid onverminderd actueel.’
Hoe meten jullie de impact van het programma?
Angeliek: ‘In 2022 heeft het Verwey Jonker Instituut een effectonderzoek uitgevoerd onder leerlingen en docenten. Daaruit bleek dat het materiaal effectief is: het doet wat het beoogt te doen, zoals het vergroten van kennis van de (overheids)wereld, het vergroten van digitale vaardigheden en het vergroten van de woordenschat. We merken de impact ook uit het feit dat we steeds meer bestellingen krijgen van het materiaal. Waar in het eerste schooljaar 42 docenten voor één of meer klassen gebruik maakten van het materiaal hebben inmiddels meer dan 1800 docenten het materiaal besteld. We zien dat collega’s elkaar attenderen op het materiaal, dus dat is ook een aanwijzing dat het materiaal goed bevalt. Daarnaast leiden we ook impact af uit de vele positieve reacties die we de afgelopen vijf jaar ontvangen hebben van docenten en leerlingen/studenten. Door het hoge praktische gehalte, doet het materiaal ertoe in de levens van jongeren. Ze leren dingen die ze in het leven van alledag direct kunnen benutten, die hun begrip van de wereld doet toenemen en vaak leidt tot extra financiële ondersteuning.’
Als je terugkijkt op de afgelopen vijf jaar, waar zijn jullie het meest trots op binnen Doe je digiding!?
Angeliek: ‘Het meest trots ben ik toch wel als ik van leerlingen hoor wat ze hebben opgestoken van het lesmateriaal en wat ze daardoor zijn gaan doen, wat ze eerder niet wisten of konden. Dat we zo een bijdrage kunnen leveren aan het opgroeien van jonge mensen tot digitaal zelfstandige burgers, waardoor ze beter zijn voorbereid op hun toekomst. Daar word ik heel blij van!’
Piet: ‘We hebben heel veel jongeren verder kunnen helpen, omdat zij met Doe je digiding! hebben kunnen werken aan hun toekomst. De mooie reacties van leerlingen en docenten wijzen daarop. En het wijst er ook op hoe belangrijk het is, dat ons aanbod er is. En dat we dat maken. Ik ben dus ook trots op wat we met ons team voor elkaar hebben gekregen, op de makers van onze mooie programma’s en de collega’s die actief zijn in het werkveld. We zijn pioniers op het grensvlak van digitale overheid en educatie en hebben dus zelf onze educatieve concepten moeten bedenken, maken en uitgeven. Dat vraagt heel wat creativiteit, inzet en doorzettingsvermogen en ik prijs me gelukkig dat we dat in huis hebben!
En waar ik misschien nog wel het meest trots op ben, is dat we overal in Nederland met ons aanbod van betekenis zijn voor mensen. De lancering van ons programma op een school voor praktijkonderwijs in Den Bosch, met de enthousiaste bijdragen en verhalen van leerlingen, was voor mij ronduit hartverwarmend.’
